ज्योतिष-ज्योति आद्य शंकर परिव्राजक स्वामी ज्ञानानन्द सरस्वती

jyotish-jyoti adya shankar parivrajak svami gyananand sarasvati  

Future Point
Views : 3561 | February 2006

‘‘vedo'khilo dharm mulm’’ sampurn ved sanatan dharm ka mul hai. nishkarnan sashango veda'dhyeyo gyaeyashcha’ bina kisi kamna ke arthat karan vishesh upasthit hue bina bhi kartavya buddhi se chah angon ke sath nitya vedadhyayan ki arsh parampara rahi hai. avtar varishth parmatma shri ram aur shri krishn ne svayan shadang vedon ka adhyayan kar sanbhvami yuge yuge ke kram men dharm sansthapan sangopang sampann kiya. ‘‘jaki sahaj shvas shruti chari. so hariparh yah kautuk bhari.. -shriramchritmanas balkand kimdhikmiti. vaidik sanrakshak dvapar yugin yogeshvar bhagvan shrikrishn chandra jis kshan svadham padhare thik usi kshan balvan kali dharti par a dhamka. yasmindine hariryato divan santyajya medinim’’ tasminnevavtirno'yan kalkayo bali kaliah.. shri vishnu puran pancham ansh-a.38/8 lagabhag 2500 varsh purva bhartiya jyotish-jyoti adya shankar parivrajak svami gyananand sarasvati, varansi uuunnkpeindantanbavau vatavaran aur dharmik sthiti men asantulan sa hua. ‘‘ved’’ virodhi tatva asuri shaktiyan barhne lagin, vedadhyayan, vaidik shiksha, karmanepasna, sanatan dharm sanskriti vichchinn si hone lagi. chaturdik bhog paraynta, nagn pashvikta, agnit panth, vargavad bhay tantrik, kapalik panchraladi param nastikta ka bolbala tha. rajniti svarth ka kendra ban gai thi.

tatkalin raja avaidikon ke kuchakron men fansakar dharmasatta ko khuli chunauti de rahe the. sarvatra ved, ishvar varnashram sadachar ki ninda tatha anachar-papachar ke pracharakartaon ne tirtha-parva devalyon ko upekshit aur dushit karte hue vedon ko dhurton ki rachna kahne men kuch bhi kasar n rakhi thi. samanya janta kartavya aur akartavya ke uhapoh men par gai thi. aisi visham aur bhayavah sthiti men dharmik jagat men kisi aise utkat tyagi, nisprih, vitrag, dhurandhar vidvan taponishth udar sarvagun sanpann avtari purush ki mahan avashyakta thi jo vaidik sanatan dharm ka vastavik svarup sabke sammukh prastut karta aur anyanya panth-mat-vadon ki vishrinkhlit kariyon ko ekakar karke ekatmata ka sarvabhaumik updesh dekar samaj ko sudrirh banata. kahte hain ki jan-jan ki is avaj ko vishvatma ne shravan kiya aur thik us samay is bhutal par sanatan vaidik dharm ki punah sthapna ke lie bhagvan mahadev ne acharya shankar ke rup men vaishakh shukla panchmi (kali samvat 2593) ko avtar dharan kiya aur apni tivra vagmita se ‘‘vedo'khilo dharmamulm‘ mul sanatan dharm ki raksha ki.

acharya shankar ne rashtriya samriddhi ki raksha evan naitik utkarsh ke lie n keval shadang vedadhyayan ka ahvan kiya balki jyotish vidya ki jyoti men udit nitya-karm, naimittik karm, isht karm, kamya karm, shraut karma-smartadik vaidik karm, kand-upasna, kandantargat grah-dev-pujan anushthan ki anivaryata ka sarvatra adeshatmak updesh bhi kiya jo avismaraniya hai- ‘‘vedo'nityamdhiyatan taduditan karm svanushthiyatam’’. ‘‘chah angon ke sath vedadhyayn’’ arthat shikshakalpabyakrnanirukt chandojyotishani shadangani’’ shiksha, kalpa-vyakrn-nirukt, chand-jyotish aur rik-sam-yajuah atharvan ka shraddhadhikya buddhi se adhyayan evan purusharth chatushtay dharma-arth kam-moksh ke san siddhay udit yani vihit karmon ka jyotishiya drishti men vaidik anushthan-sanatnvaidik dharm ka mul hai.

vedon men vivechya bhag dvay 1. mantra granth (sanhita), 2. brahman granth.

‘‘ved’’nam sambodhya hain yatha- ‘‘mantra brahmanayorvedanamdheyam’.. ‘‘chah vedang aur charon ved’’ apra vidya’’ ke antargat samavisht hain. vedatrayi ki srishti akshar brahm se hi hui hai. ‘‘para’’ vidya svarup upnishdon ka samavesh brahman granthon men kiya gaya hai, kyonki brahmana-aranyak-upnishdon ko milakar vedon ka dvitiya bhag brahman granth kahlata hai, jismen upnishdon ka antim sthan hai. ‘upnishd-darshana’ ko ‘vedant darshana’ bhi kahte hain. ‘‘vedanam antah yasu taah upnishdah.’’ vedon ka antim pratipadya hai akshar brahm. acharya shankar bhagavatpad ne ‘‘preys’’ siddhi chahne valon ko ‘‘apra vidya’’ men pratipadya bhurbhuvasvah dyulok se prajaparyanta-panchbhut-chetnansh ke samanvayarth, surya- chandra,- grah- dev - yamadi anushthan se svargadi fal prapti ko avaidikon ke bich shastrarth karke sarvadosh vivarjit kahakar yagyaopvitadi sanskar yagya, kratu, dakshina, karmad bhut kal, yajman aur yagya fal svarup lok prakatya men shruti richaen prastut kin. drashtavya hai mundakopnishad 1.2.1 shankar bhashya, jiska bhavarth sankshep men is prakar hai: yah shashvat satya hai ki medha sampann krantadarshi vashishth adi maharshiyon ne rik-sam-yaju-atharva evan shadang ved (jyotish) ke divya mantron men prakashit jin agnihotradi (yagyadi) karmon ka sakshatkar kiya un karmaen ka treta yug men vaidik dharmanuyayiyon dvara anek riti se yagyanushthan sanpadit kiya gaya.

is vishay men shruti praman hanai. ataev satya karmafal prapti ke lie evan anek laukik-parlaukik sukh sansadhnon ke ichchuk jivatmaon ko un vedvihit yagyaiya karmopasna ka nishchit rup se yathavidhi nitya anushthan karna chahie. svayan dvara anushthit karm ki fal prapti ka yahi ek matra nishchit marg pramukh sadhan hai.’’ is prakar preymarg ka anek drishtant prastut kar acharya pravar ne age niahshreyas abhyuday ke sadhkane ke lie aisa ‘‘shrey’’ marg jo ‘‘para’’ vidya ke antargat hai mumukshu jiske nikat pahunchakar us paramatatva ka sanpurn gyan prapt karte hain, jo garbh, janm, jara, rog adi janma-mrityu ke anarthakari, kleshkari chakron ka vinash karta hai, aur jo sansar ke mulbij karan avidya (agyan) ko katta hai us ‘‘para’’ brahm vidya ka prakash prasthanatrayi ke kram men karte hain ‘‘atmasakshatkaray va prasthiyate anen iti prasthanam gitopni brahmasutrarupah.

atmasakshatkar evan brahmatmyaik bodh prapti ke lie acharya shankar ne vishvamanav ko prasthanatrayi 1. upnishad 2. bhagvdgita 3. brahmasutra-bhagya dvara advaitamrit prastut kiya.

acharya shankar ne ved rupi samudra ko nyay rupi mandrachal dvara manthan kar prasthanatrayi bhashya rupi navin sudha nikali hai jiska pan kar ham apne nitya shuddha-buddha-mukt svarup men nitya sthit ho amritatva ke bhagi ban sakte hain. avashyakta hai bhagavatpad acharya shankar ke krititva, vyaktitva se anupranit hokar ham atmagaurav prapt karen. acharya ne anek siddhiprad stotron ki rachna ki hai jiske path karne matra se shighra manovanchit fal ki prapti ho jati hai, anek prakar ki siddhiyan bhi karatal gat ho jati hain. is ank men yahan visheshakar tejasvi vidya ki prapti evan sada vimal saubhagya sukh-kirti ke lie shri lalita pancharatn stotra ki prastuti ki ja rahi hai. shraddhapurvak nitya pratah bhagvti ka pujan, dhyan karke shraddhapurvak path karen. lalita pancharatnam ka nitya path vidya evan buddhi pradayak hai. jin vidyarthiyon ko mehanat ke anurup saflta nahin milti unhen iska nitya path karna chahie. isse tejasvi vidya ki prapti evan sada vimal saubhagya sukh ki prapti hoti hai.

adya shankracharya krit lalitapancharatnam pratah smarami lalitavdnarvindan bimbadhran prithulmauktikshobhinasam. akarnadirghanayanan manikundladhyan mandasmitan mrigmdojjvalfaldesham..11..

main pratahkal bimb ke saman adhrvali, vishal motiyon se sushobhit nasikavali, karnaparyant netravali, manimay kundlvali, mandamuskanvali, kasturika se ujjval lalatvali lalitadevi ke mukharvind ka smaran karta hun.

pratarbhajami lalitabhujakalpavallin raktaganliyalsdangulipallavadhyam. manikyahemvlyangdshobhmanan pundeªkshuchapkusumeshusrinirdadhanam..2..

main pratahkal lalita devi ki bhujarupi kalpalata ka smaran karta hun, jo lal anguthiyon se vibhushit komal angulirupi pallavonvali tatha manimay svarn kankan evan bajuvand se sushobhit hai evan jisne pundekshu (ek prakar ki rasdhar ikh) ke dhanush, pushpamayaban aur ankush dharan kie hain.

pratarnamami lalitachrnarvindan bhakteshtadannirtan bhavsindhupotam. padyasnadisurnaykpujniyan padyankushadhvajsudarshanala´chnadhayam..3..

main pratahkal bhakt ke ishtadan men tatpar, bhavrupi sindhu ka pot, brahma evan indra se pujit, padya-ankush-dhvaj aur sudarshan ke chihnon se yukt lalita devi ke charan vind ko naman karta hun.

pratah stuve parshivan lalitan bhavanin trayyantavedyavibhvan karunanavadyam. vishvasya srishtivilayasthitihetubhutan vidyeshvarin nigmvadynsatiduram..4..

main pratahkal ved vedant se vedh vibhvvali, karun se anavadya, vishva ki srishti, sthiti aur pralay ki karnrupa, vidyeshvari, vedvani tatha man se atit parshiva lalita bhavani ki stuti karta hun.

pratarvadami lalite tav punyanam kameshvariti kamleti maheshvariti. shrishambhaviti jagtan jannin pareti vagdevteti vachsa tripureshvariti..5..

he lalite! main pratahkal kameshvari, kamla, maheshvari shri shambhavi, jagajjanani, para, vagdevta adi punyanamon ka vani se kirtan karta hun.

yah shlokpanchkmidan lalitambikayaah saubhagyadan sullitan pathti prabhate. tasmai dadati lalita jhatiti prasanna vidyanshriya nvimlsaukhyamanantakirtim..6..

jo saubhagya dene vali aur sullit is lalitambika ke shlokpanchak ka pratahkal path karta hai, bhagvti lalita us par shighra hi prasann hokar use vidya, shri, vimal sukh aur anant kirti pradan karti hai.

iti shrimatparamahansprivrajkacharyasya shrigovindabhagavatatpujyapadshishyasya shrimachchakar bhagvtah kritau lalitapancharatnan sanpurnam..

atm tatva pratidin manushya ko yah atmasamiksha karni chahie ki aj ka mera acharan kitna manvochit tha aur kitna pashutulya. manv-charit ki visheshta hai uska dharm arthat jo acharan manav ko abhyuday (preys) aur niahshreyas (moksha) ki or le jata hai, vahi dharm hai. dushkrit sukrit karmon se pap-punya lagta hai, jisse dukh aur sukh bhogna parta hai. dukh koi nahin chahta, sukh sabhi chahte hain. sukhi hone ke lie hamen shubhkritya karne honge. karmafal ka siddhant atyant gurh hai. prarabdh, sanchit aur kriyaman trividh karm hote hain. inmen prarabdh karmon ka kshay unke upbhog se hi hota hai. jo ‘kam’ ko hi mahatva deta hai, uski vishay vasnaen bar-bar janm lene ko pravritt karti hain, jo apt kam hai, purn rup se tript hota hai. jiske upar se agyan ka avaran hatta hai, uski vishay vasnaen isi janm men vinasht ho jati hain, vah jivanmukt ho jata hai aur ‘amrit’ pad prapt karta hai. jo jivanmukt jiv atm samrajya pad par pratishthit rahta hai vah brahm bhav ko prapt hota hai.

jivatma aur parabrahm parmatma ki ekta ka jab tak dehdhari prani ko gyan nahin ho jata, tab tak vah anyanya karmon men spriha karta hai, karm karne ke lie jiv ko deh ki avashyakta parti hai. dehdhari jiv jo karm karta hai, kartapan bhakti parinam se use svarga-narak adi prapt hote rahte hain aur is prakar karta-karm upadhi se jiv ko sukh dukhadi ka bhed gyan bhi santapt karta rahta hai. shruti kahti hai: bhidyate hridayagranthirikshadyante sanrvasanshyaah. kshiyante cha'sya karmani tasmin drishti paravre.. mu. u. 2.2.8 arthat parabrahm parmatma ka sakshatkar hone par jivatma ki hridayagranthi svarup vishay vasnaen mit jati hain. avidya vasna ka punj hriday ki ganth hai. jab vah ganth khul jati hai, tab prarabdha-sanchit aur kriyaman sabhi karmon ka kshay svaymev ho jata hai. iti hari ¬ tatsat !

Kya aapko lekh pasand aaya? Subscribe


Kya aapko lekh pasand aaya? Subscribe

Ask a Question?

Some problems are too personal to share via a written consultation! No matter what kind of predicament it is that you face, the Talk to an Astrologer service at Future Point aims to get you out of all your misery at once.

SHARE YOUR PROBLEM, GET SOLUTIONS

  • Health

  • Family

  • Marriage

  • Career

  • Finance

  • Business


.